Ważną częścią kolekcji sztuki zgromadzonej przez króla Stanisława Augusta był Gabinet Rycin. Według świadectw mu współczesnych, zbiór ten za życia monarchy liczył około 100 000 obiektów i w całości został nabyty z prywatnej szkatuły. Tym samym w pełni odzwierciedlał gust króla, jego pasje kolekcjonerskie i artystyczne upodobania ukształtowane poprzez edukację oraz odbyte podróże zagraniczne.
Na ten imponujący zbiór składała się kolekcja rycin, rysunków artystycznych, projektów architektonicznych i dekoracyjnych, a także woluminów ilustrowanych i albumów od XVI do XVIII wieku. Kolekcja ta oprócz tego, że budowała prestiż osoby monarchy w oczach poddanych, miała do spełnienia jeszcze jedną, niezwykle istotną funkcję – dydaktyczną. Stanowiła bowiem łatwo dostępne źródło inspiracji i wiedzy o sztuce europejskiej dla szeregu artystów pozostających na usługach monarchy i realizujących bezpośrednio jego artystyczne zlecenia.
Po śmierci Stanisława Augusta kolekcja przeszła na jego spadkobierców, od których została zakupiona w 1818 r. przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, z przeznaczeniem dla Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, i włączona do Biblioteki Uniwersyteckiej – przemianowanej później na Bibliotekę Publiczną.
Wśród zaginionych tek, znalazła się także teka o numerze 32 z portretami dam angielskich, wykonanymi w technice mezzotinty. Stanowiła ona część szczególnie cennego zespołu z XVIII – wieczną grafiką angielską. W zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego znajdują się trzy niezwykłe, archiwalne fotografie związane bezpośrednio z kolekcją królewską, w tym dwie z omawianą teką! Zdjęcia wykonano w 1937 r. W tym kontekście publikujemy je po raz pierwszy! Są to prawdopodobnie ostatnie i chyba jedyne zdjęcia mezzotint angielskich z kolekcji Stanisława Augusta znajdujących się w tece nr 32!
Na jednym z nich widzimy wnętrze teki z rozłożonymi arkuszami papieru żeberkowego na który naklejono ryciny, oprawione w charakterystyczny dla zbioru królewskiego sposób: z obciętymi marginesami i z akwarelową obwódką otoczoną sztychowaną ramką. Widoczne na arkuszach numery umożliwiają identyfikację poszczególnych grafik. Na arkuszu nr 51, od lewej: „Madame Payre Gallway z dzieckiem”, rytował John Raphael Smith według obrazu Reynoldsa; dalej – „Madame Benwell”, rytował William Ward według obrazu Johna Hoppnera; na arkuszu nr 24 widzimy portret „Elisabeth de Buccleugh z córką”, rytował James Watson według Reynoldsa. Kolejna fotografia przedstawia szafę biblioteczną w której umiejscowione były teki przed wojną.
Trzecia archiwalna fotografia jest równie niezwykła jak dwie poprzednie. Przedstawia rysunkowe „Studium dwóch głów męskich” wykonane własnoręcznie przez króla Stanisława Augusta! Rysunek pochodzi z teki nr 177 nr 2 i 3. W opracowaniu kolekcji Gabinetu Rycin autorstwa Teresy Kosseckiej, rysunek ten jest reprodukowany ale w o wiele gorszej jakości niż zdjęcie, które teraz publikujemy. Widać na nim cały arkusz papieru wraz z zaznaczonymi polami kadrowania przed oprawą. Mamy nadzieję, że rysunek ten już wkrótce zostanie włączony do katalogu strat wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Królewski Gabinet Rycin, jakkolwiek poważnie zubożony, zachował swój pierwotny układ i znajduje się obecnie w nowym gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, stanowiąc poza wartością artystyczną i historyczną, bezcenne świadectwo kolekcjonerskiej pasji i miłości do sztuki jednego człowieka – ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta.
Bibliografia
- Zygmunt Batowski, Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa 1928.
- Teresa Kossecka, Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta, Warszawa 1999.
Uprzejmie dziękuję Pani Urszuli Dragońskiej z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie za identyfikację rycin z teki 32.
