Zbiory biblioteczne i archiwa były tymi spośród zabytków polskiej kultury, z którymi czas i wszelkie dziejowe zawieruchy obeszły się wyjątkowo okrutnie. Wielokrotne przemieszczenia, wojenne grabieże i zniszczenia dokonywane na przestrzeni wieków, bezpowrotnie pozbawiły nas wielu bezcennych zabytków piśmiennictwa. W tym kontekście pojawienie się na rynku aukcyjnym książki z prywatnej biblioteki króla Zygmunta Augusta wybrzmiewa wręcz sensacyjnie.
Systematycznie gromadzona od 1547 r., licząca ponad 4000 książek najsłynniejsza w polskiej historii prywatna książnica zawierała dzieła z dziedziny prawa, teologii, filozofii, medycyny, nauk przyrodniczych, matematyki, historii, geografii, astronomii, literatury klasycznej i gramatyki. Wraz z końcem dynastii, po śmierci ostatniego Jagiellona, na mocy zapisu testamentowego monarchy ten niezwykły pomnik renesansowej kultury polskiego Odrodzenia uległ rozproszeniu. Do naszych czasów w bibliotekach i zbiorach prywatnych na całym świecie zachowało się ok. 653 woluminów.
Piękne oprawy, ozdobione królewskim superexlibrisem są charakterystyczne dla Zygmuntowskiej książnicy. Taką posiada również egzemplarz wystawiony na aukcji przez Forum Auctions w Londynie – DE OMNIBUS AGRICULTURAE PARTIBUS, & DE PLANTARUM ANIMALIUMQ; NATURA & UTILITATE LIB. XII. Jest to dzieło Piotra Crescenzi (Pietro de’ Crescenzi lub Pier Crescenzio, ur.1230 – zm. ok. 1320) – pochodzącego z Bolonii włoskiego lekarza, prawnika i przyrodnika, autora popularnego podręcznika rolnictwa Opus ruralium commodorum libri XII. Księga została wydana w 1548 r. w Bazylei, znanym ośrodku renesansowego drukarstwa.
Wiadomo, że w zbiorze królewskim znajdowały się dwa egzemplarze tego dzieła: jeden z nich jest chyba w posiadaniu Biblioteki Narodowej. Drugi egzemplarz, aukcyjny, pochodzi z Biblioteki Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Rothamsted w Anglii. Należał do Pierra Jasque i do zbiorów angielskich trafił w drodze zakupu w 1916 r. Miejsce jego przechowywania znane było polskim badaczom już w latach dwudziestych ubiegłego wieku. Oprawa, ozdobiona superexlibrisem typu III, w odmianie z inskrypcją umieszczoną w kontrze oraz dekoracyjną bordiurą – powstała w 1563 r. Przynależność do królewskiej książnicy ostatniego Jagiellona potwierdza wybita na dolnej okładzinie formuła: “Sigismundi Augusti Regis Poloniae Monumentum Anno 1563”.
Estymacja aukcyjna księgi jest wyjątkowo niska, bo wynosi tylko 4 000- 6 000 GBP i można się spodziewać, że zostanie wielokrotnie przekroczona. Trudno mi nawet sobie wyobrazić to, aby ten królewski, bezcenny „monument” nie trafił do Biblioteki Narodowej! Należy zrobić absolutnie wszystko aby tak się stało!
