Wiedzę o tym relikwiarzu zawdzięczamy Jerzemu Pietrusińskiemu, który w opublikowanym w 1966 r. artykule, szczegółowo analizując jego formę i treści, powiązał ww relikwiarz z kultem i osobą św. Walerii – męczennicy i świętej kościoła. Relikwiarz z Objezierza powstał w 2 ćw. XIII w. w Limoges, jednym z głównych miast średniowiecznej Akwitanii i znanym w ówczesnej Europie ośrodku złotnictwa i sztuki emalierskiej. Składa się na grupę kilkunastu zabytków limuzyjskich, które zapewne w okresie średniowiecza, w drodze importu trafiły do Polski. Zawarty na plakietach awersu relikwiarza program dekoracyjno-ikonograficzny poświęcony legendzie św. Walerii obrazuje sceny męczeństwa i cudu „pierwszej księżnej Akwitanii”. Tak brzmi opis relikwiarza zamieszczony przez Pietrusińskiego: „relikwiarz skrzynkowy z dwuspadowym wiekiem zwieńczonym galeryjką z plakietkami; skrzynka drewniana obita plakietami z blachy miedzianej z emalią żłobkową, grawerunkami i złoceniem – elementy figuralne częściowo repusowane; wys. 24 cm, dł. ok. 19,5-20 cm, szer. ok. 8-8,5 cm (dwa ostatnie wymiary obliczone w oparciu o znaną z opisu wysokość i na podstawie zdjęć fotograficznych)”.
Relikwiarz do lat dwudziestych ubiegłego wieku był przechowywany w kościele parafialnym p. w. św. Bartłomieja w Objezierzu, wzniesionym w XIII w. z fundacji zakonnej joannitów z Poznania. Później został przeniesiony do zbiorów Muzeum Archidjecezjalnego w Poznaniu – jednej z najstarszych tego typu instytucji w Polsce. Założone w końcu XIX w. przez arcybiskupa Floriana Stablewskiego, muzeum gromadziło zbiory wszystkich działów sztuki kościelnej.
Wojenne i powojenne losy relikwiarza pozostają tajemnicą. Wobec trudności z dostępem do archiwaliów (jakich aktualnie doświadczamy z powodu panującej epidemii) i niemożności przeprowadzenia szczegółowych kwerend, jedyne co pozostaje, to oprzeć się na dotychczasowych ustaleniach Pietrusińskiego. A ten pisze, że relikwiarz po 1939 r. albo został wywieziony bezpośrednio z Muzeum, lub też został zabezpieczony wraz z częścią zbiorów w Lubartowie (woj. lubelskie). W kontekście strat wojennych informację o relikwiarzu po raz pierwszy publikuje Karol Estreicher w wydanej w Londynie w 1944 r. książce Cultural Losses of Poland. Relikwiarza nie wymienia opracowanie Tomkiewicza poświęcone stratom wojennym w dziedzinie rzemiosła artystycznego.
Chciałbym się mylić, ale jest wielce prawdopodobnym, że limuzyjski relikwiarz z Objezierza został zapomniany, a wiedza o nim istnieje jedynie w wąskim kręgu historyków sztuki. Nie udało mi się bowiem natrafić na jakikolwiek ślad o jego odnalezieniu. Z jak cennym obiektem mamy do czynienia, niech świadczą wyniki aukcji jaką przeprowadził w 2007 r. dom aukcyjny Sotheby’s w Paryżu. Sprzedany wówczas analogiczny relikwiarz św. Walerii pochodzący z lat 1220-1230, osiągnął cenę 468 000 euro.
Skrzynkowe relikwiarze średniowieczne są bardzo poszukiwane przez międzynarodowych kolekcjonerów i incydentalnie pojawiają się na rynku aukcyjnym. Czy kiedykolwiek pojawi się również i nasz? Wierzę, że tak. Ale najpierw warto się na to dobrze przygotować by nie podzielił on losów szeregu innych dzieł sztuki uznawanych za polskie straty wojenne, które niezauważone lub nierozpoznane sprzedano na zagranicznych aukcjach. Czasami nawet kilkukrotnie.
Bibliografia
- Jerzy Pietrusiński, Dwa relikwiarze emaliowane św. Walerii z Limoges (objezierski i gołuchowski), w: Sztuka i Historia. Księga pamiątkowa ku czci profesora Michała Walickiego, Warszawa 1966, tamże literatura.
- Leszek Wilczyński, Muzeum Archidjecezjalne w Poznaniu w okresie II Rzeczpospolitej, w: Poznańskie Studia Teologiczne, T. 15, 2003.
- Małgorzata Urszula Mazurczak, Religijno-kulturowa funkcja relikwiarzy. W kręgu genezy obrazowania ciała świętych w sztuce europejskiej, w: Roczniki kulturoznawcze, T. 3, Lublin, 2012.
- Katalog aukcji Sotheby’s, Paryż, 19 listopada 2007, lot. 12.
