Prowadzone w ostatnich latach w muzeach USA i Europy badania proweniencji zbiorów, chociaż wychodzą naprzeciw wyrażanym przez międzynarodową opinię publiczną oczekiwaniom – z uwagi na ogromną skalę problemu, wciąż są niedostateczne. Tymczasem cienie wojny wciąż zdobią ściany muzealnych sal i mroczne wnętrza magazynów …
W stolicy Mołdawii, w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych w Kiszyniowie znajdują się trzy obrazy zarejestrowane w bazie polskich strat wojennych: Scena mitologiczna z młodym Bachusem Jacoba Jordaensa, Niesienie krzyża Fransa Franckena II i Święty starzec w białym habicie Pietera van Lint. Wszystkie przed wojną należały do Miejskiego Muzeum Historii i Sztuki im. J. K. Bartoszewiczów w Łodzi. Wywiezione przez Niemców 19 stycznia 1945 r., tuż przed wkroczeniem do miasta wojsk radzieckich, trafiły do miejscowości Schandau w Saksonii. Przejęte przez armię radziecką i wywiezione do ZSRR finalnie znalazły się w Mołdawskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (obecnie Republika Mołdawii). W grudniu 2013 r. polskie władze podjęły starania o zwrot obrazów.
Obraz Jordaensa to chyba jedyny taki przypadek, gdy zdjęcie uznawanego za polską stratę wojenną dzieła sztuki zdobi muzealny bilet wstępu. Przy okazji należy tutaj sprostować błędną jak sądzę informację dotyczącą autorstwa oraz tytułu obrazu, zawartą zarówno w bazie strat MKiDN jak i w innych polskich publikacjach o nim wzmiankujących. Nie ulega bowiem wątpliwości, że płótno nie wyszło spod ręki Jordaensa, a jest raczej dziełem pracowni wykonanym na podstawie niezachowanego do dzisiaj oryginału, o którego istnieniu wiemy za pośrednictwem własnoręcznego rysunku Jordaensa znajdującego się w zbiorach Ermitażu w Petersburgu oraz kopii z Muzeum Sztuki w Filadelfii.
Obraz nie przedstawia także sceny z Bachusem, a ilustruje jedną z wersji greckiego mitu opisanego przez Owidiusza, dotyczącego dzieciństwa Zeusa (Jowisza) – scenę rozgrywającą się na zboczach góry Ida na Krecie i przedstawiającą karmienia małego Zeusa przez kozę o imieniu Amaltea.
Co do atrybucji obrazu Franckena również mam wątpliwości. Odbiega on bowiem – zarówno pod względem stylistycznym jak i artystycznym – od innych znanych i nie budzących zastrzeżeń co do autorstwa dzieł artysty o podobnej tematyce, jak chociażby od sygnowanego i datowanego obrazu Droga na Kalwarię ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu w Princeton.
Miejskie Muzeum Historii i Sztuki im. J. K. Bartoszewiczów w Łodzi utraciło jeszcze dwa inne obrazy Jacoba Jordaensa: Zwiastowanie oraz Czterej Ewangeliści. Wszystkie do zbiorów Muzeum trafiły z kolekcji łódzkiego przemysłowca Karola Rajmunda Eiserta (1865-1938), ofiarowane w darze po śmierci kolekcjonera przez wypełniającego jego ostatnią wolę syna. Przekazany do Muzeum Sztuki zbiór Eiserta liczył łącznie 22 obrazy. Dwanaście najcenniejszych obiektów zaginęło podczas II wojny. Trzy z nich znajdują się obecnie na terenie Federacji Rosyjskiej: obraz Adriaena van de Veldego Krowa na tle krajobrazu, Madonna z Dzieciątkiem i liliami Liberale Bonfantiego (w Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie) i Madonna z Dzieciątkiem i papugą na tle krajobrazu Mistrza z Papugą (starania o zwrot obrazu podjęto w lutym 2013 r.).
Ten ostatni – jedna z najcenniejszych polskich strat wojennych, wisi na ekspozycji Państwowego Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie. Po raz pierwszy publikujemy jego kolorową fotografię.
