Urszula Maria Anna z Zamoyskich Mniszchowa (1757-1816) – marszałkowa wielka koronna, córka Jana Jakuba, wojewody podolskiego i siostry Stanisława Augusta, Ludwiki z Poniatowskich, była ulubienicą króla, należała do jego najbliższego otoczenia i często pełniła funkcję pani domu. “Artystycznie uzdolniona, uprawiała malarstwo i rysunek; występowała na scenie stanisławowskiego theatre de societe, a także angażowała się w rozbudowę rezydencji Mniszchów i urządzanie otaczających je parków w Dęblinie, Gródku na Podolu i Wiśniowcu”.
Obraz wystawiony w Christie’s z pewnością stanowi pierwowzór dwóch płócien znajdujących się w polskich zbiorach. Pierwsze z nich to depozyt Fundacji im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie, drugie należy do kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu. W odniesieniu do poznańskiej wersji portretu, Alina Chyczewska w monografii Bacciarellego zwraca uwagę, że obraz ten “zaskakuje odmiennością widzenia artystycznego” w stosunku do wcześniejszych dzieł, będąc jednym z najbardziej francuskich spośród zachowanych obrazów Bacciarellego. Czyżby więc ta “odmienność widzenia” pochodziła z dzieła francuskiej artystki?
Wiadomo, że około 1778 roku Stanisław August zamówił u Bacciarellego 12 owalnych portretów członków swojej rodziny przeznaczonych do dekoracji Pałacu w Łazienkach Królewskich (do pomieszczenia na parterze, które od 1777 roku służyło jako Sypialnia króla, a następnie zostało zamienione na Pokój Jadalny). W polskich zbiorach z tej serii zachowały się cztery obrazy: portret Urszuli z Zamoyskich Mniszchowej, portret Ludwiki z Poniatowskich Zamoyskiej (matki Urszuli), portret Izabeli z Poniatowskich Branickiej oraz portret księcia Józefa Poniatowskiego. Jak się wydaje obraz z aukcji stanowił także źródło bezpośredniej inspiracji dla portretu Konstancji z Poniatowskich Tyszkiewiczowej (egzemplarz w MN w Poznaniu, kolejny na aukcji w Dorotheum w 2014 roku). Widzimy na nich ten sam układ kompozycyjny i niemalże identyczną tonację barwną jak na portrecie z Christie’s.
Oczywiście nasuwa się zasadne pytanie, czy płótno wystawione na aukcji w Christie’s rzeczywiście namalowała Vigée Le Brun (według mnie autorem obrazu jest Marcello Bacciarelli)? Na poparcie tezy przypisującej autorstwo francuskiej malarce autorzy noty katalogowej powołują się na kilka źródeł, w tym na opracowanie J. Mycielskiego i S. Wasylewskiego “Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun”; Andrzeja Ryszkiewicza “Les portraits polonais de Madame Vigée-Lebrun: nouvelles données pour servir à leur identification et histoire” oraz to, że obraz znajdzie się w najnowszym katalogu raisonné dzieł Vigée Le Brun, którego autorem jest Joseph Baillio (kurator wystawy w Grand Palais). Jednak w żadnym z tych źródeł nie znajdujemy informacji, która by wprost wskazywała na to, że obraz wystawiony na aukcji jest tym, o którym Vigée Le Brun wspomina w swoich “Souvenirs” pod datą 1776, gdzie wzmiankuje jedynie – “La comtesse Potoska”.
Chociaż nie należy się spodziewać (a szkoda), że obraz trafi do polskich zbiorów publicznych, to jednak warto odnotować fakt jego pojawienia się na aukcji w Nowym Jorku.
Portret Urszuli z Zamoyskich Potockiej na aukcji w Christie’s
Na marginesie zakończonej niedawno retrospektywnej wystawy w Grand Palais i trwającej w Metropolitan Museum of Art, poświęconych twórczości Elizabeth Vigée Le Brun, prezentujemy portret Urszuli z Zamoyskich Potockiej, secundo voto Mniszchowej, wystawiony właśnie przez dom aukcyjny Christie’s w Nowym Jorku i opisany jako dzieło autorstwa Élisabeth Louise Vigée Le Brun (1755-1842).
